1. W jakim stopniu stan jakości powietrza uzależniony jest od pogody?

Warunki lokalne takie jak rodzaj zagospodarowania przestrzennego, wskaźniki emisji i warunki meteorologiczne określają wielkości emisji, natomiast charakter warstwy czynnej atmosfery i warunki meteorologiczne determinują warunki rozprzestrzeniania zanieczyszczeń. Generalnie obserwuje się w powietrzu wzrost stężeń substancji związanych ze spalaniem paliw wraz ze spadkiem temperatur. Podobnie w przypadku słabych wiatrów i wysokiego ciśnienia (sytuacji wyżowych zimą) obserwujemy wysokie stężenia PM10, PM2,5, CO, SO₂, NO_X. W przypadku ozonu obserwujemy inne zależności, mianowicie maksymalne stężenia występują w sezonie letnim i skorelowane są z wysokimi temperaturami i nasłonecznieniem, co bezpośrednio wynika z intensyfikacji procesów fotochemicznych powodujących powstawanie ozonu z jego gazowych prekursorów występujących w powietrzu.

 

2. Czy badając jakość powietrza można ustalić, kto konkretnie go zanieczyszcza?

Jest to bardzo trudne m.in. z uwagi na możliwość „przemieszczania się” zanieczyszczeń na znaczne odległości. Nie mniej jednak analiza jakościowa zanieczyszczeń powietrza, znając skład chemiczny PM10 przy pomocy metod statystycznych lub matematycznego modelowania można przypisać dany rodzaj zanieczyszczenia do źródła pochodzenia (np. do konkretnego procesu przemysłowego w konkretnym miejscu). Identyfikację źródeł emisji szczegółowo omawiają wytyczne: European Guide on Air pollution Source Apportionment with Receptor Models IRC 2014):,  

https://ec.europa.eu/jrc/en/publication/reference-reports/european-guide-air-pollution-source-apportionment-receptor-models

 

3. W jaki sposób można ograniczyć zanieczyszczenie pyłem?

Sposobów ograniczenia zanieczyszczenia pyłem jest bardzo dużo, dobór metody zależy od charakteru emisji. W przypadku źródeł technologicznych stosowane są rozwiązania typu końca rury – urządzenia odpylające. Można też modyfikować procesy technologiczne w taki sposób by ograniczać możliwość porywania cząstek stałych przez hermetyzację itd. W przypadku emisji ze spalania najskuteczniejszym sposobem jest zmiana paliwa o dużej zawartości pyłu na paliwa gazowe.

Sposoby ograniczania emisji pyłowej są szeroko omawiane w Programach Ochrony Powietrza.

Kilka przykładów poniżej:

• Wprowadzenie ograniczeń w stosowaniu paliw stałych
• Wykorzystanie odnawialnych źródeł energii
• Wyeliminowanie spalania odpadów oraz ograniczenie spalania pozostałości roślinnych na powierzchni ziemi
• Poprawa organizacji ruchu samochodowego, rozszerzenie strefy ograniczonego ruchu (w miastach)
• Utrzymanie dróg w sposób ograniczający wtórną emisję zanieczyszczeń poprzez regularne mycie, remonty i poprawę stanu nawierzchni dróg.
• Rozwój komunikacji publicznej oraz wdrożenie energooszczędnych i niskoemisyjnych rozwiązań w transporcie publicznym
• Szczególny nadzór nad działalnością przemysłu w obszarach złej jakości powietrza
• „Edukacja ekologiczna mieszkańców”.

 

4. Jaki mamy wpływ na ograniczenie wysokich stężeń ozonu?

Ozon jest zanieczyszczeniem wtórnym, co oznacza, że powstaje wskutek przemian chemicznych innych związków (zanieczyszczeń pierwotnych), a nie wskutek emisji wynikającej z działalności antropogenicznej. Prekursorami powstawania ozonu są tlenki azotu (NO_x), niemetanowe lotne związki organiczne (NMLZO), a także tlenek węgla i metan. Ozon powstaje w wyniku przemian fotochemicznych utleniania (pod wpływem ultrafioletowego promieniowania słonecznego) tlenków azotu w obecności CO, CH₄ i NMLZO. W naturze ozon powstaje w wyniku niektórych reakcji chemicznych. Najbardziej znany przykład to oczywiście tzw. warstwa ozonowa, gdzie ozon powstaje pod wpływem działania promieni słonecznych UV. Ozon powstaje również w czasie burz i przy wodospadach. Charakterystyczny "świeży, czysty, wiosenny" zapach deszczu jest rezultatem naturalnie powstałego ozonu w czasie burzy.

Głównymi źródłami emisji zanieczyszczeń, które biorą udział w procesach tworzenia ozonu są:

• energetyka, transport (NO_x);
• przemysł (NMLZO);
• gospodarka komunalno-bytowa (CO);
• przemysł wydobywczy i dystrybucji paliw, rolnictwo (przede wszystkim uprawa ryżu i hodowla zwierząt) oraz wysypiska śmieci (CH₄);

Jedynym sposobem ograniczenia ryzyka występowania wysokich poziomów stężeń jest dalsza redukcja emisji prekursorów związanych z aktywnością przemysłową, komunikacją, produkcją rolną i gospodarką komunalną (składowiska odpadów). Wymaga to podejścia systemowego w całej gospodarce, np. przez wdrażanie nowych standardów dotyczących silników spalinowych, kontroli emisji LZO z procesów przemysłowych, standardów emisji dla instalacji energetycznego spalania paliw, gospodarki odpadami, itd.

 

5. Dlaczego dwutlenek węgla będący gazem cieplarnianym nie jest uwzględniany w monitoringu powietrza?

W ramach PMŚ monitorowane są substancje, dla których w dyrektywie CAFE (2008/50/WE) określono standardy jakości powietrza.

Dwutlenek węgla jest monitorowany w ramach globalnego systemu monitoringu Global Atmosphere Watch (GAW), pod patronatem Światowej Organizacji Meteorologicznej. http://www.wmo.int/pages/prog/arep/gaw/ghg/ghgbull06_en.html

W Europie tworzony jest zintegrowany system obserwacji gazów cieplarnianych ICOS, w ramach którego budowana jest infrastruktura pomiarowa dla CO₂ i innych gazów cieplarnianych (GHG).

 

6. Jak długo muszą być prowadzone pomiary jakości powietrza w danym miejscu aby można było określić stan jakości powietrza?

Zgodnie z obowiązującymi standardami jakości powietrza, okresem podstawowym jest rok. Szczegółowe wymagania dotyczące prowadzenia oceny jakości powietrza przy wykorzystaniu metod pomiarowych określa Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 24 sierpnia 2012 r. w sprawie poziomów niektórych substancji w powietrzu (Dz. U. z 2012 r., poz. 1031 - załącznik nr 6 – pkt.2). Aktualny system pomiarowy zanieczyszczeń powietrza w Polsce wyposażony jest w automatyczne stacje pomiarowe gdzie dany rodzaj zanieczyszczenia mierzony jest odrębnym analizatorem w sposób ciągły. Następnie wyniki, poddawane są obróbce statystycznej przez system komputerowy przeznaczony do zbierania i przetwarzania danych. Wyniki odnoszone są do aktualnie obowiązujących norm dopuszczalnych, a porównania te służą ocenie stanu zanieczyszczenia powietrza. Wyniki pozyskiwane są w trybie „on-line” jako średnie 1-godzinne. Na wielu stacjach pomiarowych prowadzone są również pomiary manualne, tzn. pobór prób następuje na stacji, a ich analiza w laboratorium. Wyniki takich pomiarów podawane są jako średnie 24-godzinne lub z dłuższego okresu czasu.

 

7. Jak powstaje SMOG?

Zanieczyszczenie atmosfery powoduje powstanie na ziemi kilku niekorzystnych zjawisk, do których należy między innymi SMOG, czyli mgła inwersyjna. Powstaje on w wyniku połączenia się dymu i mgły lub pary wodnej. Występuje w dwóch odmianach: fotochemicznej i siarkowej. Pierwsza z nich powstaje w warunkach klimatu tropikalnego lub subtropikalnego, a tworzy się głównie ze spalin samochodowych zawierających węglowodory, tlenki azotu oraz czad. Pod wpływem promieniowania słonecznego związki te, reagując ze sobą, tworząc substancje silnie utleniające. Smog ten atakuje drogi oddechowe , zmniejszając odporność na choroby. Smog siarkowy powstaje w wyniku spalania węgla a występuje w wielkich aglomeracjach i miastach strefy klimatu umiarkowanego. Charakteryzuje się wysoką koncentracją sadzy, tlenków siarki oraz tlenku węgla. Działa na organizmy parząco, poraża drogi oddechowe, szkodliwie oddziałuje na układ krążenia. Powoduje liczne zachorowania a w skrajnych przypadkach może nawet prowadzić do zgonu.

 

8. W jaki sposób określa się stan jakości powietrza w miejscowości w której brak jest pomiarów?

Na terenach, gdzie nie ma stacji pomiarowych do oceny jakości powietrza wykorzystuje się:

• metody modelowania matematycznego w oparciu o wyniki inwentaryzacji emisji i obliczenia jednym ze zwalidowanych modeli spełniających kryteria jakościowe opisane w Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 18 września 2012 r. w sprawie dokonywania oceny poziomów substancji w powietrzu (Dz. U. z 2012 r., poz. 1032).
• metody obiektywnego szacowania, w tym metody eksperckie bazujące na wynikach ze stacji o podobnym charakterze i lokalizacji,

9. Jak możemy dbać o powietrze,  którym oddychamy?

Możemy aktywnie przyczyniać się do poprawy jakości powietrza poprzez:

• wybieranie sposobów ogrzewania gospodarstw domowych (paliw i pieców), które w jak najmniejszym stopniu szkodzą środowisku,
• wybieranie ekologicznych środków transportu: rower, transport publiczny, spacer,
• dbanie o świat roślinny ( ochrona zieleni, udział w sadzeniu drzew),
• świadome dokonywanie zakupów ( produkty wytworzone metoda ekologiczną, nie wpływające negatywnie na atmosferę),
• kształcenie świadomości ekologicznej u swoich dzieci.

10. Co to są smugi kondensacyjne (contrails) i skąd pochodzą?

Przyczyny powstawania smug kondensacyjnych z cywilnych statków powietrznych o napędzie odrzutowym, objaśnienie procesów spalania oraz ich wpływ na środowisko zostały wyjaśnione w opracowaniu Urzędu Lotnictwa Cywilnego pt.: "Smugi kondensacyjne (ang. contrails) pochodzące z cywilnych statków powietrznych o napędzie odrzutowym".

Opracowanie znajduje się na stronie internetowej Urzędu Lotnictwa Cywilnego pod adresem: http://ulc.gov.pl/_download/ltt/emisja_halas/Smugi_kondensacyjne_opracowanie_11_12_2013.pdf