ROCZNA OCENA JAKOSCI POWIETRZA
Zgodnie z art. 89 ust. 1 ustawy Prawo ochrony środowiska na podstawie wyników pomiarów prowadzonych na stacjach Państwowego Monitoringu Środowiska GIOŚ (w tym Regionalne Wydziały Monitoringu Środowiska GIOŚ) co roku, w terminie do 30 kwietnia, dokonuje oceny jakości powietrza w danym województwie za poprzedni rok kalendarzowy. Wyniki ocen publikowane są w formie wojewódzkich raportów dostępnych na portalu Jakość Powietrza GIOŚ w zakładce Publikacje na podstronach wojewódzkich. Wyniki ocen GIOŚ przekazuje zarządowi województwa, który opracowuje i wdraża program ochrony powietrza w województwie dla stref, w których zanotowano przekroczenia norm jakości powietrza.
Główny Inspektor Ochrony Środowiska na podstawie rocznych ocen jakości powietrza wykonanych przez RWMŚ wykonuje zbiorczą ocenę jakości powietrza.
Zanieczyszczenia objęte roczną oceną jakości powietrza
W rocznej ocenie jakości powietrza uwzględnia się substancje, dla których w prawie krajowym i w dyrektywach unijnych określono normatywne stężenia w postaci poziomów dopuszczalnych/docelowych/celu długoterminowego w powietrzu, ze względu na ochronę zdrowia ludzkiego i ochronę roślin.
W ocenach prowadzonych pod kątem spełnienia kryteriów ustanowionych w celu ochrony zdrowia ludzi obecnie uwzględnia się: dwutlenek siarki (SO2), dwutlenek azotu (NO2), tlenek węgla (CO), benzen (C6H6), ozon (O3), pył PM10 i PM2,5 (dla pyłu PM2,5 w ocenie za 2020 rok, zgodnie z rozporządzeniem Ministra Środowiska z dn. 24 sierpnia 2012 r. w sprawie poziomów niektórych substancji w powietrzu, obowiązywać będzie poziom dopuszczalny 20 µg/m3), metale ciężkie: ołów (Pb), arsen (As), kadm (Cd) i nikiel (Ni) w pyle PM10 oraz benzo(a)piren (B(a)P) w pyle PM10. Oceny dokonywane pod kątem spełnienia kryteriów odniesionych do ochrony roślin obejmują: dwutlenek siarki (SO2), tlenki azotu (NOx) i ozon (O3).
Oceny jakości powietrza wykonywane są w odniesieniu do obszaru strefy. Na podstawie wyników rocznej oceny jakości powietrza, odrębnie dla każdej substancji dokonuje się klasyfikacji stref, w których poziom:
- przekracza poziom dopuszczalny powiększony o margines tolerancji,
- mieści się pomiędzy poziomem dopuszczalnym a poziomem dopuszczalnym powiększonym o margines tolerancji,
- nie przekracza poziomu dopuszczalnego,
- przekracza poziom docelowy,
- nie przekracza poziomu docelowego,
- przekracza poziom celu długoterminowego (tylko dla ozonu),
- nie przekracza poziomu celu długoterminowego (tylko dla ozonu).
Kryteria do oceny i klasyfikacji stref podano w zakładce „Normy jakości powietrza”.
Zasady klasyfikacji stref
Klasyfikacji stref w rocznej ocenie jakości powietrza dokonuje się oddzielnie dla dwóch grup kryteriów:
- określonych w celu ochrony zdrowia ludzi,
- określonych w celu ochrony roślin.
Z oceny dokonywanej na podstawie kryteriów ustanowionych w celu ochrony roślin wyłączone są obszary aglomeracji i miast powyżej 100 tys. mieszkańców.
Klasyfikacji dokonuje się dla każdego zanieczyszczenia, dla każdego parametru-kryterium znajdującego zastosowanie w strefie, z uwzględnieniem różnych czasów uśredniania normowanych stężeń - poziomów dopuszczalnych lub docelowych: rok, 24 godz., 8 godz., 1 godz. w przypadku kryteriów związanych z ochroną zdrowia oraz: rok, pora zimowa, okres wegetacyjny w przypadku kryteriów związanych z ochroną roślin
Każdej strefie przypisuje się jedną klasę dla każdego zanieczyszczenia, tzw. klasę wynikową, oddzielnie ze względu na ochronę zdrowia i ze względu na ochronę roślin. Klasa wynikowa strefy dla danego zanieczyszczenia odpowiada najmniej korzystnej spośród uzyskanych z klasyfikacji według parametrów dla tego zanieczyszczenia.
Klasy stref w rocznych ocenach jakości powietrza
Wynik oceny i klasyfikacji strefy dla danego zanieczyszczenia zależy od stężeń tego zanieczyszczenia występujących na terenie strefy - zwykle w rejonach o najwyższym stopniu zanieczyszczenia daną substancją. Uzyskany wynik przekłada się na określone wymagania w zakresie działań na rzecz poprawy jakości powietrza (w przypadku, gdy nie są spełnione odpowiednie kryteria) lub na rzecz utrzymania tej jakości (jeżeli spełnia ona przyjęte standardy).
Klasa A - poziom stężeń zanieczyszczenia nie przekracza poziomu dopuszczalnego/docelowego
Klasa C - poziom stężeń zanieczyszczenia przekracza poziom dopuszczalny/docelowy
Klasa D1 - poziom stężeń zanieczyszczenia nie przekracza poziomu celu długoterminowego (dotyczy tylko ozonu)
Klasa D2 - poziom stężeń zanieczyszczenia przekracza poziomu celu długoterminowego (dotyczy tylko ozonu)
Zaliczenie strefy do klasy C wynika z wystąpienia przekroczeń odpowiedniej wartości kryterialnej stężeń substancji na określonym obszarze strefy i nie powinno być utożsamiane ze złą oceną jakości powietrza na terenie całej strefy. W strefach zaliczonych do klasy C wymagane jest prowadzenie określonych działań, mających na celu osiągnięcie odpowiednich poziomów dopuszczalnych lub docelowych substancji w powietrzu w wyznaczonym terminie Należy do nich opracowanie programu ochrony powietrza, o ile program taki nie został opracowany wcześniej i nie jest realizowany w odniesieniu do danego zanieczyszczenia i obszaru.
WIELOLETNIA OCENA JAKOSCI POWIETRZA
Przynajmniej raz na 5 lat, zgodnie z art. 88 ustawy - Prawo ochrony środowiska, Główny Inspektor Ochrony Środowiska dokonuje oceny jakości powietrza w strefach na potrzeby ustalenia odpowiedniego sposobu wykonywania ocen rocznych, zwanej oceną pięcioletnią. Zanieczyszczenia objęte pięcioletnią oceną jakości powietrza to: dwutlenek siarki (SO2), dwutlenek azotu (NO2), tlenek węgla (CO), benzen (C6H6), ozon (O3), pył PM10 i PM2,5, metale ciężkie: ołów (Pb), arsen (As), kadm (Cd) i nikiel (Ni) w pyle PM10 oraz benzo(a)piren (B(a)P) w pyle PM10.
W ocenie pięcioletniej dokonuje się klasyfikacji stref pod kątem ochrony zdrowia ludzi i ochrony roślin, odrębnie dla każdej strefy i każdego zanieczyszczenia, wyodrębniając strefy, w których:
- poziom substancji nie przekracza dolnego progu oszacowania,
- poziom substancji nie przekracza górnego progu oszacowania i jest wyższy od dolnego progu oszacowania,
- poziom substancji jest wyższy od górnego progu oszacowania (w przypadku SO2, NO2, CO, C6H6, PM10, PM2,5, Pb nie przekracza jednocześnie poziomu dopuszczalnego),
- przekroczone są poziomy dopuszczalne (dotyczy: SO2, NO2, CO, C6H6, PM10, PM2,5, Pb)
Wyniki klasyfikacji stref uzyskane w ocenie pięcioletniej są podstawą do określenia wymagań dotyczących systemu ocen rocznych, w tym metod ich wykonywania.
Klasy stref w wieloletnich ocenach jakości powietrza
dla: SO2, NO2, CO, C6H6, PM10, PM2,5, Pb - ocena pod kątem ochrony zdrowia:
klasa 1 – stężenia zanieczyszczenia na terenie strefy nie przekroczyły wartości dolnego progu oszacowania. Wymagane metody oceny: modelowanie matematyczne, pomiary wskaźnikowe, obiektywne metody szacowania;
klasa 2 – na terenie strefy wystąpiły stężenia zanieczyszczenia powyżej wartości dolnego progu oszacowania, lecz nie przekraczające wartości górnego progu oszacowania. Wymagane metody oceny: pomiary w stałych punktach z programem mniej intensywnym (np. pomiary cykliczne); wyniki takich pomiarów mogą być uzupełniane informacjami z innych źródeł;
klasa 3a – na terenie strefy wystąpiły stężenia zanieczyszczenia powyżej wartości górnego progu oszacowania, lecz nie przekraczające wartości poziomów dopuszczalnych. Wymagane metody oceny: pomiary wysokiej jakości w stałych punktach; wyniki tych pomiarów mogą być uzupełniane informacjami z innych źródeł;
klasa 3b – na terenie strefy wystąpiły stężenia zanieczyszczenia powyżej wartości górnego progu oszacowania i jednocześnie powyżej wartości poziomów dopuszczalnych. Wymagane metody oceny: pomiary wysokiej jakości, z priorytetem ich prowadzenia na obszarach występowania przekroczeń poziomów dopuszczalnych w strefie;
dla: As, Cd, Ni, B(a)P - ocena pod kątem ochrony zdrowia:
klasa 1 – stężenia zanieczyszczenia na terenie strefy nie przekroczyły wartości dolnego progu oszacowania. Wymagane metody oceny: modelowanie matematyczne lub obiektywne metody szacowania;
klasa 2 – na terenie strefy wystąpiły stężenia zanieczyszczenia powyżej wartości dolnego progu oszacowania, lecz nie przekraczające wartości górnego progu oszacowania. Wymagane metody oceny: pomiary w stałych punktach – program mniej intensywny lub pomiary wskaźnikowe;
klasa 3 – na terenie strefy wystąpiły stężenia zanieczyszczenia powyżej wartości górnego progu oszacowania. Wymagane metody oceny: pomiary wysokiej jakości w stałych punktach; wyniki tych pomiarów mogą być uzupełniane informacjami z innych źródeł;
dla: O3 - ocena pod kątem ochrony zdrowia:
klasa 1 – na terenie strefy wystąpiły stężenia ozonu poniżej wartości górnego progu oszacowania. Wymagane metody oceny: pomiary w stałych punktach – w ograniczonym zakresie, w połączeniu z innymi metodami oceny;
klasa 3 – na terenie strefy wystąpiły stężenia ozonu powyżej wartości górnego progu oszacowania. Wymagane metody oceny: pomiary automatyczne wysokiej jakości w stałych punktach; wyniki tych pomiarów mogą być uzupełniane informacjami z innych źródeł;
dla: SO2, NOX - ocena pod kątem ochrony roślin:
klasa R1 – stężenia zanieczyszczenia na terenie strefy nie przekroczyły wartości dolnego progu oszacowania. Wymagane metody oceny: modelowanie matematyczne, obiektywne metody szacowania, pomiary wskaźnikowe;
klasa R2 – na terenie strefy wystąpiły stężenia zanieczyszczenia powyżej wartości dolnego progu oszacowania, lecz nie przekraczające wartości górnego progu oszacowania. Wymagane metody oceny: pomiary przynajmniej na 1 stacji na 40000 km2; wyniki pomiarów w stałych punktach mogą być uzupełniane informacjami z innych źródeł, takich jak: pomiary wskaźnikowe, modelowanie matematyczne, obiektywne metody szacowania;
klasa R3 – na terenie strefy wystąpiły stężenia zanieczyszczenia powyżej wartości górnego progu oszacowania. Wymagane metody oceny: pomiary przynajmniej na 1 stacji na 20000 km2; wyniki pomiarów w stałych punktach mogą być uzupełniane informacjami z innych źródeł;
dla: O3 - ocena pod kątem ochrony roślin:
klasa R1 – stężenia ozonu na terenie strefy nie przekroczyły wartości górnego progu oszacowania. Wymagane metody oceny: pomiary w stałych punktach – w ograniczonym zakresie, w połączeniu z innymi metodami oceny; w przypadku gdy informacje ze stałych stacji pomiarowych są wyłącznym źródłem informacji, pomiary stężeń powinny być prowadzone przynajmniej na jednym stanowisku pomiarowym;
klasa R3 – na terenie strefy wystąpiły stężenia ozonu powyżej wartości górnego progu oszacowania. Wymagane metody oceny: pomiary automatyczne wysokiej jakości w stałych punktach; wyniki pomiarów mogą być uzupełniane informacjami z innych źródeł.
